વ્રત અને તહેવારમાં અંતે શા માટે કરવામાં આવે છે વૃક્ષ-છોડની પૂજા?, કારણ જાણીને દંગ રહી જશો
આપણે બધા જાણીએ છીએ કે વૃક્ષો અને છોડ આપણી પ્રકૃતિ માટે કેટલી મહત્વની છે, તમને જણાવી દઈએ કે તેમના વિના માનવ જીવનની કલ્પના અધૂરી છે. પાણી, હવા અને વૃક્ષો આપણા જીવનનું અભિન્ન અંગ છે. દરેક વ્યક્તિએ તેમના રક્ષણ અને સમૃદ્ધિ તરફ ધ્યાન આપવું જોઈએ. જીવનની સમૃદ્ધિ અને ખુશહાલી માટે વૃક્ષો અને લીલોતરી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. હવા, પાણી અને વૃક્ષો જીવનની આવશ્યક જરૂરિયાતો છે. એવું કહેવામાં આવે છે કે પદ્મ પુરાણના સૃષ્ટિ વિભાગમાં જુદા જુદા વૃક્ષો વાવીને વિવિધ ફાયદાઓનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. આપણી ભારતીય સંસ્કૃતિનું પ્રતિનિધિ વૃક્ષ છે. આપણી સંસ્કૃતિમાં વૃક્ષોની જુદા જુદા પ્રસંગો પર પૂજા-અર્ચના પણ વિવિધ સ્વરૂપોમાં કરવામાં આવે છે કારણ કે વૃક્ષો ભગવાન સ્વરૂપ છે અને તે દેવતાઓનો વાસ માનવામાં આવે છે, આ માટે ભારતીય સંસ્કૃતિમાંથી એવા તહેવાર, વ્રત, વિશિષ્ટ તિથિઓએ આવે છે જેમાં વિશેષ છોડ અથવા વૃક્ષની પૂજા કરવામાં આવે છે.
તમામ પ્રકારનાં વૃક્ષોમાં પીપળો એકમાત્ર એવું વૃક્ષ છે, જેમાં કોઈ જીવજંતુઓ જોવા મળતા નથી. આ જ કારણ છે કે હિંદુ ધર્મમાં પીપળાના વૃક્ષને કાપવાનું વર્જિત માનવામાં આવે છે. પીપલના ઝાડ ઘણા દેવી-દેવતાઓનો વાસ માનવામાં આવે છે, આ માટે આ દેવ-દેવતાની શ્રેણીમાં આવે છે.
વડનું વૃક્ષ પણ પૂજનીય છે. વડ વૃક્ષ નીચે ભગવા બુદ્ધે બુદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કર્યું હતું, આ માટે તેને બોધી વૃક્ષ પણ કહેવામાં આવે છે. વડ વૃક્ષ નીચે જ સવિત્રીએ સત્યવાનને યમરાજની લૂપથી મુક્ત કર્યા હતાં. એટલા માટે વટ સાવિત્રી વ્રતમાં, પરણિત મહિલાઓ આ વડના વૃક્ષની પૂજા કરે છે અને તેમના પતિની આયુષ્ય અને આરોગ્ય માટે પ્રાર્થના કરે છે.
આશોપાલવનું ઝાડ વિશે એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે આશોપાલવ દુખ દૂર કરે છે. આ ઝાડનું મહત્વ એટલા માટે પણ છે કે કારણ કે માતા સીતાએ પોતાના સૌથી પીડાદાયક અને દુખદ ક્ષણ (એટલે રાવણને ત્યાં) સુવર્ણ નગરીમાં આશોપાલવ વાટિકાને જ પોતાનો આશ્રય બનાવ્યો હતો અને આશોપાલવના વૃક્ષ નીચે જ રહીને તેમણે પોતાનો આખો સમય જીવતા વિતાવ્યો હતો. એવું માનવામાં આવે છે કે આશોપાલવનું વૃક્ષ જ્યાં વાવેલું છે ત્યાં ઘરમાં વાસ્તુ દોષ પણ નથી રહેતો.
લીમડાનું ઝાડ ખૂબ જ ઉપયોગી છે. તેના પાંદડા કડવા હોય છે પરંતુ તે ઘણી રીતે દવામાં ખૂબ ઉપયોગી છે કારણ કે તેના પાંદડામાં સુક્ષ્મજીવાણુઓને નાશ કરવાની અદભૂત ક્ષમતા છે. આ વૃક્ષને શીતળા માતા અને મા દુર્ગાનું વૃક્ષ માનવામાં આવે છે.
દરેક વ્યક્તિ બિલિના વૃક્ષથી પરિચિત છે. ભગવાન શિવને બિલિ પત્ર ખૂબ પ્રિય છે અને તેમને પ્રસન્ન કરવા માટે બિલિ પત્ર અર્પણ કરવામાં આવે છે. બિલિ પત્રના મહિમાને વર્ણવતા એક ‘બિલ્વાષ્ટકમ્’ સ્તોત્ર પણ છે, જેમાં તેના આધ્યાત્મિક ગુણોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. બિલિના વક્ષમાં બિલિનું ફળ પેટને લગતા રોગોના નિવારણમાં પણ ખૂબ ઉપયોગી છે.
કેરીનું ઝાડ બધાને ખૂબ પ્રિય છે. કેરીને ફળોનો રાજા કહેવામાં આવે છે. આંબાના પાનનો ઉપયોગ માંગલિક કાર્યોમાં, કળશની સ્થાપનામાં, વંદનાવર બનાવવા માટે થાય છે. હવન વગેરેમાં આંબાના લાકડાનો ઉપયોગ પણ થાય છે. જ્યારે આંબાના વૃક્ષમાં ફૂલ ખીલે છે ત્યારે વાતાવરણ તેમની મનોહર સુગંધથી સુગંધિત થાય છે અને પછી કોયલ પણ પોતાના મધૂર અવાજને રોકી શકતી નથી.
